IVAN GROZNY – Ιβάν ο τρομερός 1944 (Sergei M. Eisenstein):

Το κύκνειο άσμα του μεγαλύτερου σκηνοθέτη και θεωρητικού (για μένα καλλιτέχνη γενικότερα) του εικοστού αιώνα. Ένα αριστούργημα «γοτθικής ομορφιάς», στο οποίο ο Eisenstein φαίνεται να έχει παραιτηθεί από τις παλαιότερες απόψεις του (το μοντάζ δεν έχει την πλαστικότητα παλαιότερων ταινιών του). Τα γυρίσματα αυτής της επικής ταινίας, που εξιστορεί τη ζωή του δεσποτικού τσάρου Ιβάν που εξόντωσε τους Βογιάρους, ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του '40 κατόπιν αιτήματος του Στάλιν. Ο Ιβάν ο 4ος, μέγας δούκας της Μοσχοβίας, στέφεται τσάρος το 1547, παρά την αντίθεση και τις πολιτικές ίντριγκες των Βογιάρων και της θείας του Ευφροσύνης η οποία θέλει να ανεβάσει στο θρόνο το γιο της Βλαντιμίρ. Ο Ιβάν πετυχαίνει νίκες κατά των Τατάρων και τσακίζει μια εξέγερση των Βογιάρων. Μετά τη δηλητηρίαση της γυναίκας του από τη Ευφροσύνη, αποφασίζει να αποσυρθεί από τα εγκόσμια, αλλά ο λαός τον καλεί να αναλάβει ξανά την εξουσία. Δημιουργεί μια προσωπική φρουρά, έρχεται σε ρήξη με τον κλήρο, στρέφει μια συνωμοσία της Ευφροσύνης για τη δολοφονία του, εναντίον των εχθρών του και κυβερνά με τη σκληρότητα που του χάρισε τον τίτλο «ο Τρομερός». Μια μνημειώδης ταινία, με αναφορές στη βυζαντινή εικονογραφία και την ελληνική τραγωδία, που αποτελεί το αποκορύφωμα, κατά πολλούς, της τέχνης του Eisenstein. Μια απίστευτη αλληγορία της τυραννικής και καταπιεστικής εξουσίας του Στάλιν, ο οποίος, σαν το φοβερό πρόγονό του, καλείται να λάβει τα πιο σκληρά μέτρα για να τιμωρήσει τους προδότες και να ενώσει το ρωσικό λαό ενάντια στους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Ο μεγάλος Ρώσος δημιουργός είχε διαπιστώσει τις σαρωτικές πολιτικές αλλαγές, σε σχέση με την εποχή του Λένιν, με τις ατιμωτικές δίκες εναντίον των πρώην ηγετών του Κόμματος. Το δεύτερο μέρος της ταινίας λογοκρίθηκε και απαγορεύτηκε, καθώς θίγει εύστοχα το θέμα της μοναξιάς της εξουσίας, η οποία παρουσιάζεται ως απατηλός μύθος, κάτι που επίσης εξόργισε τον Στάλιν και ανάγκασε τον Eisenstein να υπογράψει διάφορες ταπεινωτικές δηλώσεις και να παραιτηθεί ενός τρίτου μέρους που σχεδίαζε. Σοβαρά άρρωστος και πολύ πικραμένος πέθανε λίγο αργότερα από καρδιακή προσβολή. Μια ταινία πάντως που αφομοιώνει όλες τις αισθητικές αναζητήσεις του κορυφαίου θεωρητικού και σκηνοθέτη του κινηματογράφου, ιδιοφυώς κατασκευασμένη ως την παραμικρότερη λεπτομέρεια, ένα ποίημα εικαστικής τελειότητας που αγγίζει τον περφεξιονισμό όσο κανένα άλλο κινηματογραφικό επίτευγμα, ίσως το πρώτο ολοκληρωμένο «οπτικοφιλοσοφικό δοκίμιο» στην ιστορία του σινεμά που εκτός των άλλων περιέχει και αρκετούς πειραματισμούς με το έγχρωμο φιλμ στις τελευταίες σκηνές της ταινίας, το οποίο δημιουργεί μια μοναδική έκρηξη χρωμάτων, που κάνει ακόμα πιο παράξενη την αριστουργηματική αυτή δημιουργία.